آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۱۳ در نوق رفسنجان به دنیا آمد.
نام خانوادگی هاشمی برای خانواده ایشان، با آن که سیّد نیستند، به این دلیل انتخاب شده است که نام جدّ پدری وی حاج‌هاشم بوده است که در سرتا‌سر منطقه، املاک و امکانات زیادی داشته است. هاشمی تحصیل را، از سن ۵ سالگی در مکتب‌خانه‌ای در نوق آغاز نمود. در سن ۱۴ سالگی به قم رفت و به تحصیل علوم دینی پرداخت و به درجه اجتهاد نائل گردید. در حوزه علمیه قم دروس مختلف را در محضر استادانی چون آیات عظام بروجردی، امام خمینی(ره )، داماد، گلپایگانی، حایری یزدی، نجفی مرعشی، علامه طباطبائی و …فرا گرفت.
وی در آنجا تحت تاثیر تعلیمات امام خمینی (ره) به سیاست روی آورد و به مبارزه با رژیم پهلوی پرداخت. با تبعید امام(ره)، نقش هاشمی در مبارزه با شاه و نمایندگی امام در داخل کشور پررنگ‌‌تر شد.
هاشمی در سال ۱۳۳۷ با عفت مرعشی که دختری از خانواده روحانی و از نوادگان سید محمد کاظم طباطبایی یزدی است، ازدواج کرد . ثمره این ازدواج ۵ فرزند به ترتیب و به نامهای فاطمه، محسن، فائزه، مهدی و یاسر است.
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی فعالیت سیاسی خود را از سال ۱۳۴۰ آغاز کرد. او در دوران قبل از انقلاب، بسیار به امام نزدیک بود. هاشمی در دوران پیش از انقلاب و در طول نهضت امام خمینی (ره) به صورت یک عضو فعال و همیشه در صحنه حضور داشته است. نمونه بارز حمایت ایشان از امام خمینی(ره)، حرکتی بود که ایشان به همراه دیگر علما در اعتراض به زندانی شدن امام انجام دادند. هاشمی در طول مبارزات بارها به زندان افتاد و از سوی دژخیمان رژیم شکنجه شد.
وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی مصدر خدمات زیادی به انقلاب و مردم ایران شد. عضویت در شورای انقلاب، ریاست مجلس شورای اسلامی، ریاست جمهوری، ریاست مجلس خبرگان رهبری و ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام بخشی از مسئولیت‌های آن مرحوم در طول دوران متمادی خدمت به جمهوری اسلامی است.
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در شهریورماه ۱۳۸۶ به دنبال رحلت آیت‌الله مشکینی رئیس‌فقید مجلس خبرگان رهبری در دومین اجلاس سالانه دوره چهارم مجلس خبرگان، به ریاست این مجلس مهم و تأثیرگذار برگزیده شد. وی اسفند سال ۱۳۸۹ ریاست مجلس خبرگان رهبری را به آیت‌الله مهدوی کنی سپرد.
آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی با حکم رهبر معظم انقلاب، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را از بهمن‌ماه سال ۱۳۶۸ تا پایان عمر برعهده داشت.
